Đề nghị không gộp chức năng công chứng vào trung tâm giao dịch nhà đất

Đầu năm 2025, Bộ Xây dựng được Thủ tướng giao nhiệm vụ nghiên cứu mô hình để giao dịch nhà đất online như chứng khoán nhằm chuyển đổi số liên thông các thủ tục đất đai. Người dân có thể giao dịch bất động sản, công chứng, thuế, đăng ký giao dịch trên môi trường điện tử.

Mới đây, Bộ này cho biết trung tâm giao dịch bất động sản do Nhà nước quản lý có thể hình thành từ đầu năm 2026. Đề án thí điểm dự kiến đưa ra Quốc hội thảo luận tại kỳ họp vào tháng 10 tới.

Góp ý dự thảo đề án, Bộ Tư pháp cho biết cần cân nhắc kỹ thẩm quyền xác nhận giao dịch bất động sản có hiệu lực bằng tin nhắn hoặc giấy xác nhận của trung tâm. Theo quy định, các giao dịch trong lĩnh vực bất động sản phải được công chứng, chứng thực, gồm cả giao dịch về nhà ở. Trong khi dự thảo nêu các giao dịch trên sẽ được ký kết ngay tại trung tâm, trừ giao dịch qua công ty môi giới hay sàn giao dịch.

Bộ này cho rằng việc xây dựng dự thảo đề án theo hướng giao trung tâm thẩm quyền xác nhận thay cho công chứng, chứng thực “không phù hợp với tính chất, giá trị của hoạt động công chứng”. Bộ này đã nhiều lần nêu quan điểm không thể phủ nhận hoạt động công chứng trong việc cung cấp dịch vụ công, không phải thủ tục hành chính, trong quá trình xây dựng các luật Kinh doanh bất động sản, Nhà ở, Đất đai trước đây. Hoạt động này đảm bảo các giao dịch hợp pháp, hạn chế rủi ro về pháp lý cũng như tranh chấp khác.

Bộ Tư pháp đề nghị dự thảo đề án cần tách biệt rõ ràng chức năng tổ chức giao dịch và công chứng giao dịch bất động sản, “không hợp nhất hai chức năng này trong cùng một thiết chế hành chính”.

Với những giao dịch thứ cấp, quy trình tương tự dạng giao dịch qua công ty môi giới, sàn giao dịch. Cụ thể, các bên xác lập hợp đồng tại tổ chức hành nghề công chứng và hồ sơ được gửi đến trung tâm giao dịch bất động sản do Nhà nước quản lý để thực hiện các bước tiếp theo. Trung tâm có nhiệm vụ tư vấn thủ tục hành chính, hỗ trợ kỹ thuật về biểu mẫu, hướng dẫn quy trình tiếp nhận nhưng không được thẩm định nội dung hay kiểm tra tính hợp pháp của giao dịch.

Ngoài ra, Bộ Tư pháp đánh giá một số nhiệm vụ, quyền hạn của trung tâm có định hướng vượt khung với pháp luật hiện hành. Đơn cử, Luật Kinh doanh bất động sản 2023 quy định sàn giao dịch địa ốc phải được tổ chức dưới hình thức doanh nghiệp trong khi đề án lại đề xuất thành lập trung tâm như một đơn vị sự nghiệp công lập, không có tư cách pháp nhân doanh nghiệp.

Trung tâm được giao thực hiện gần như toàn bộ quy trình giao dịch bất động sản từ kiểm tra quy hoạch, xác minh thông tin, tư vấn pháp luật, tiếp nhận hồ sơ, xác nhận hợp đồng, nộp thuế đến cấp sổ đỏ. Đây là tổ hợp chức năng do ít nhất 5 cơ quan khác nhau đảm trách, hoạt động theo các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau.

Dự thảo đề án tham khảo mô hình tổ chức, cơ chế vận hành của Sở giao dịch chứng khoán Việt Nam để làm hình mẫu nhưng chưa đi sâu, phân tích những khác biệt pháp lý giữa các loạt tài sản được giao dịch trên Sở và bất động sản. Dự thảo cũng không đưa ra những nhược điểm của Sở giao dịch chứng khoán dù thực tế mô hình này đã bộc lộ một số hạn chế như tình trạng đẩy giá, thổi giá.

Bộ Tư pháp cho biết dự thảo đề án thiết kế quy trình giao dịch quyền sử dụng đất, bất động sản qua trung tâm “tương đối đơn giản”, chưa phù hợp với các tình huống đa dạng có thể xảy ra thực tế. Ví dụ các trường hợp chưa xác định rõ năng lực chủ thể, tình trạng hôn nhân hay bất động sản đang bị thế chấp… Dự thảo cũng chưa làm rõ trách nhiệm của trung tâm khi xác nhận giao dịch mà phát sinh tranh chấp, sai sót cũng như chưa xây dựng cơ chế bồi thường tương tự hoạt động công chứng.

Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Xây dựng xem xét các góp ý trên và hoàn chỉnh đề án dự thảo xây dựng Trung tâm giao dịch bất động sản do Nhà nước quản lý.

Trước đó, Bộ Xây dựng cho biết đang phối hợp cùng Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam (VARS) phát triển đề án trên. Trung tâm giao dịch nhà đất sẽ giúp kiểm soát sự minh bạch khi đưa bất động sản vào kinh doanh, hỗ trợ giải quyết liên thông các thủ tục hành chính trong quá trình giao dịch. Nó cũng được kỳ vọng tạo hiệu ứng tích cực, kết nối giữa người mua, người bán, các sàn tư nhân với cơ quan quản lý nhà nước.

Ngọc Diễm